Jak wskazuje Polski Instytut Ekonomiczny (PIE) w raporcie „Afrykańskie surowce krytyczne i bezpieczeństwo ekonomiczne Unii Europejskiej”, do 2040 roku 7-krotnie ma wzrosnąć popyt na metale ziem rzadkich i 42-krotnie na lit. Głównymi producentami w wielu kategoriach surowców krytycznych są Chiny. Potentatem surowcowym pozostaje również Rosja. 19 proc. światowych rezerw metali potrzebnych do wytworzenia standardowej baterii litowo-jonowej pochodzi z Afryki, a 71,2 proc. wynosił udział Demokratycznej Republiki Kongo w światowej produkcji kobaltu w 2022 r.
Ogromne zasoby państw autorytarnych
Państwa niebędące sojusznikami Zachodu zajmują dominującą pozycję w produkcji wielu kategorii surowców krytycznych. Rosja jest tradycyjnie znaczącym dostawcą wielu metali przemysłowych. Z jej kopalń pochodzi 43 proc. palladu i 15 proc. światowej produkcji niklu. Chiny z kolei odgrywają kluczową rolę w produkcji magnezu czy metali ziem rzadkich i zajmują quasi-monopolistyczną pozycję w przetwórstwie całej gamy metali, np. litu (59 proc.) czy kobaltu (73 proc.). Z Chin pochodzi aż 98 proc. metali ziem rzadkich importowanych przez Unię Europejską. Wysoka koncentracja wydobycia może być również obserwowana w innych kategoriach surowców – z tureckich kopalń UE importuje 99 proc. konsumowanego przez siebie boranu, z RPA 71 proc. platyny, z Brazylii z kolei 85 proc. niobu.
„Dotychczasowa struktura dostaw surowców krytycznych do UE wskazuje na potrzebę ich dywersyfikacji. Wynika ona z konieczności zaspokojenia potrzeb rozwijającego się rynku samochodów elektrycznych, a także z przyjęcia przez UE niezwykle ambitnych założeń podwójnej transformacji – zielonej i cyfrowej. Dodatkowym wyzwaniem jest zaogniająca się rywalizacja geopolityczna, nie tylko z Chinami, ale także z państwami skupionymi wokół podobnych norm i wartości w stosunkach międzynarodowych. Uzależnienie surowcowe Unii z jednego źródła dostaw jest groźne. Jeśli Unia nie podejmie ofensywy politycznej w obszarze dywersyfikacji dostaw surowców, może się to okazać dla niej w przyszłości nie tylko kosztowne, ale stanowić systemowe zagrożenie analogiczne do uzależnienia od węglowodorów, co unaoczniła inwazja Rosji na Ukrainę” – wskazuje Dominik Kopiński, starszy doradca z zespołu gospodarki światowej PIE.
Afryka bogata w surowce niezbędne dla UE
Afryka posiada 30 proc. światowych rezerw minerałów oraz niemal połowę światowych złóż złota. Na kontynencie jest m.in. 59 proc. światowych rezerw platynowców, 48 proc. diamentów, 75 proc. kobaltu, 68 proc. manganu, 59 proc. grafitu, a także duże nieoznaczone złoża litu. Afryka jest ponadto w posiadaniu 67 proc. rezerw fosforytów, w produkcji których dominuje Maroko i 59 proc. boksytów, w których pozyskiwaniu z kolei przoduje Gwinea, a także uranu (33 proc.). Kontynent posiada przynajmniej 20 proc. rezerw w 12 kategoriach minerałów kluczowych dla zielonej transformacji.
„Potencjał surowcowy Afryki jest w wysokim stopniu kompatybilny z zapotrzebowaniem na surowce krytyczne ze strony UE. Z listy 34 surowców krytycznych opublikowanych przez Komisję Europejską, 24 kategorie surowców są pozyskiwane w różnych państwach afrykańskich. Działania dyplomatyczne, pomoc finansowa oraz wspieranie nowych projektów górniczych i infrastrukturalnych w Afryce przez UE mogą jednak znacząco wydłużyć listę surowców pozyskiwanych od afrykańskich partnerów i doprowadzić do nowych odkryć” – podkreśla Dominik Kopiński.
Czas na przedefiniowanie relacji z Afryką?
Jak wskazuje PIE, transformacja energetyczna i cyfrowa Unii Europejskiej wymaga przedefiniowania relacji z Afryką. Z jednej strony państwa europejskie będą mogły nadrobić wieloletnie zapóźnienia wobec Chin w projektowaniu kompleksowych łańcuchów dostaw w obszarze wydobycia, rafinacji i wykorzystania surowców krytycznych. Z drugiej strony dla Afryki będzie to unikatowa szansa na przeprowadzenie własnej transformacji oraz industrializacji opartej na surowcach. Wąskim gardłem jest jednak niewielki czas, jaki dzieli Unię do osiągnięcia zakładanej neutralności emisyjnej, a także brak odpowiedniej infrastruktury transportowej w samej Afryce oraz niekorzystne uwarunkowania instytucjonalne i regulacyjne na kontynencie. Niemniej rozwiązanie tych trudności oraz redefinicja stosunków z Afryką powinny zostać oparte na realnym partnerstwie i imperatywie budowania lokalnej wartości dodanej.
„Kluczowym warunkiem zwrotu ku Afryce i zwiększania udziału kontynentu w łańcuchu dostaw surowców do Unii jest finansowanie. Problem ten należy analizować na trzech poziomach – wspólnotowym, państw narodowych i sektora prywatnego. Niezależnie od działań instytucji unijnych Polska powinna podjąć aktywne starania na rzecz zbliżenia z Afryką i zapewnić wehikuły finansowe (i ubezpieczeniowe) pozwalające na zabezpieczenie dostaw surowców, szczególnie wskazanych w Polityce Surowcowej Państwa” – uważa Dominik Kopiński.
PIE, KR
