Jeszcze w roku 2014 liczba obywateli Ukrainy posiadających zezwolenia na pobyt w Polsce wynosiła 41 tys. Dziś liczba ta została zwielokrotniona i oscyluje wokół 1,45 mln (dane za maj 2023 r.). Bazując na lipcowych danych – ponad 630 tys. osób objętych jest w Polsce ochroną czasową. Zauważalnymi trendami są ostatnio liczne powroty przebywających dotąd u nas Ukraińców do kraju oraz opuszczanie przez nich Polski, by pracować lub osiedlić się na stałe się w Niemczech czy choćby w Kanadzie, gdzie już dziś stanowią pokaźnych rozmiarów mniejszość narodową.
Statystyki wystrzeliły, co naturalne, wraz z rozpoczęciem zbrojnej agresji Rosji na Ukrainę, czyli 24 lutego 2022 r. Od tamtego czasu z Ukrainy do Polski wjechało przeszło 15 mln osób. Tym samym zaistniała pilna potrzeba uregulowania kwestii dotyczących pobytu naszych wschodnich sąsiadów czy to na terytorium UE, czy w samej Polsce.
Polskie i unijne rozwiązania
Już 4 marca 2022 r. w życie weszła unijna dyrektywa o ochronie tymczasowej, której podstawową funkcją było usprawnienie możliwości przyjmowania uchodźców z Ukrainy i zagwarantowanie im szeregu praw, które mają jednolity charakter na całym obszarze Unii Europejskiej. Na jej mocy Ukraińcy uzyskali prawo pobytu, pomoc o charakterze społecznym i medycznym, dostęp do rynku pracy, możliwość zakwaterowania, a dzieci możliwość pobierania edukacji na terytorium UE.
Nieco ponad tydzień później, bo już 12 marca, rząd RP przyjął ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Od tamtego czasu dokument był wielokrotnie nowelizowany tak, by jak najpełniej realizować potrzeby osób opuszczających terytorium Ukrainy.
Jednym z podstawowych założeń ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy były regulacje dotyczące legalizacji pobytu, który – w myśl najnowszych regulacji – uznawany jest za legalny do 4 marca 2024 r. Do tej daty przedłużona została także ważność wiz i zezwoleń. W myśl ustawy ochroną czasową obejmowane są te osoby, które przekroczyły granicę z Polską z powodu wojny i zadeklarowały chęć pobytu na terytorium naszego kraju. Każda z osób, która pragnie zostać objęta ochroną czasową zobowiązana jest do uzyskania numeru PESEL ze statusem UKR.
Od 1 kwietnia tego roku część osób, które spełniły powyższe warunki może ubiegać się o udzielenie pozwoleń na pobyt czasowy celem podjęcia pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej. Niemałym ułatwieniem w ramach działania ustawy jest także wprowadzenie dedykowanego uchodźcom dokumentu elektronicznego diia.pl, który umożliwia przekraczanie wewnętrznych i zewnętrznych granic Unii Europejskiej.
Ważną gwarancją jest objęcie legalnie przebywających na terytorium Polski obywateli Ukrainy prawem do świadczeń. Tak też mają oni prawo korzystać z programu Rodzina 500+, rodzinnego kapitału opiekuńczego, świadczeń z pomocy społecznej, dofinansowania do żłobka, świadczeń rodzinnych czy choćby z programu Dobry start.
Obywatele Ukrainy przebywający legalnie w Polsce mają również prawo do świadczeń z tytułu opieki medycznej na takich samych zasadach jak Polacy objęci obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym. Wyłączenie w tym przypadku stanowią tylko leczenie i rehabilitacja w warunkach uzdrowiskowych.
Ustawodawca postanowił także uregulować kwestię dostępu Ukraińców do polskiego rynku pracy. W tym przypadku, jeśli legalnie przebywający na terytorium RP obywatel Ukrainy chciałby podjąć pracę, musi ten fakt zgłosić – za pośrednictwem pracodawcy – do urzędu pracy właściwego dla siedziby pracodawcy. Nie oznacza to jednak ścieżki, w której zgłoszenie poprzedzać musi faktyczne rozpoczęcie świadczenia obowiązków – powiadomienie musi bowiem zostać dostarczone do urzędu w terminie maksymalnie 14 dni za pośrednictwem portalu praca.gov.pl. Obywatele Ukrainy mogą także, zakładając że uzyskali numer PESEL ze statusem UKR, zupełne legalnie prowadzić w Polsce działalność gospodarczą na takich samych zasadach jak obywatele RP.
Walka o uchodźców
Zdecydowana większość Ukraińców, którzy po 24 lutego przekroczyli granicę z Polską, wróciła już do ojczyzny. Znacząca grupa postanowiła jednak zostać poza granicami swojego kraju. Szacuje się, że od wojny liczba obywateli Ukrainy przebywający poza krajem wynosi około 6,3 mln, z czego 5,95 mln przebywa obecnie w Europie.
Polska nie jest jednak jedynym krajem, w którym osiedlają się Ukraińcy. Coraz częściej wybierają oni bogatsze państwa Zachodu. Nasz kraj nie ma argumentów ekonomicznych, które okazałyby się na tyle „elastyczne”, aby nakłonić większość uchodźców do osiedlenia się i podjęcia pracy w Polsce. Musimy jednak, z uwagi choćby na potrzeby naszego rynku pracy, robić wszystko, aby jak największa liczba osób uciekających przed wojną wybrała Polskę jako miejsce przyjazne i kulturowo bliskie.
