Całkiem niedawno obchodziliśmy Międzynarodowy Dzień Dziecka. W całej Polsce dzieci i ich rodzice mogli uczestniczyć w wesołych festynach, koncertach itp. Temat, o którym będziemy rozmawiać dotyczy dzieci, lecz – bynajmniej – nie jest wesoły. Jaka jest skala samobójstw dzieci w Polsce?
Według danych zebranych ze wszystkich komend wojewódzkich policji i Komendy Stołecznej Policji w 2022 r. zanotowano 2031 prób samobójczych dzieci i młodzieży do lat 18 (z czego 150 zakończyło się śmiercią). W roku 2020 było około 800 takich prób – jest to więc wzrost o ponad 150 procent!
Samobójstwa stanowią trzecią (po wypadkach i nowotworach) przyczynę śmierci wśród młodych ludzi. Szacuje się, że na jedno samobójstwo przypada około 100 prób. Obserwuje się skokowy wzrost liczby samobójstw dokonanych przez osoby po ukończeniu 14. roku życia, a więc po wejściu w wiek dojrzewania. Według danych WHO 90 procent aktów samobójczych dokonują osoby w stanie depresyjnym. Mamy zatem do czynienia z ogromnym kryzysem samobójczym.
Pani zdaniem – dlaczego jest to tendencja wzrostowa?
Samobójstwa mogą mieć bardzo wiele przyczyn. Wśród nich są choroby psychiczne, w tym depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia adaptacyjne, które wynikają z trudności przystosowywania się do otaczającej nas rzeczywistości. Wśród młodzieży przyczyną samobójstw jest często mobbing w szkole, nieszczęśliwa miłość lub problemy domowe.
Nie możemy zapominać o trudnym czasie, jaki przeszliśmy w ostatnich trzech latach: pandemii, której skutkiem było nauczanie zdalne o tragicznych konsekwencjach społeczno-psychologicznych, a także o wciąż toczącej się wojnie na Ukrainie. Także zaniedbania ze strony szkoły, w relacjach rodzinnych czy niezrozumienie mogą stać się przyczyną osamotnienia dziecka, co stanowić może bezpośredni bodziec do targnięcia się na swoje życie.
Dla mediów samobójstwo dziecka lub celebryty staje się newsem przyciągającym odbiorców. Doniesienia medialne zawierające duży ładunek emocjonalny i nadmierną liczbę szczegółowych informacji mogą jednak wyzwolić falę prób pozbawienia siebie życia. Nastolatkom jest łatwiej utożsamić się z motywami popełnionego przez ulubioną gwiazdę samobójstwa. Jak zatem informować o tym w mediach?
Zjawisko, o którym Pan wspomina, to tzw. efekt Wertera (nazwa pochodzi od tytułowego bohatera powieści Johanna Wolfganga Goethego „Cierpienia młodego Wertera”), czyli wzrost liczby samobójstw popełnianych przez młodych ludzi na skutek nagłośnienia przypadków innych samobójstw. Media odgrywają ogromną rolę w działaniach na rzecz zdrowia publicznego, w tym w profilaktyce samobójstw. Świadome i odpowiedzialne przekazywanie informacji pomaga w obalaniu mitów na temat samobójstw i skłania osoby w kryzysie psychicznym do poszukiwania pomocy. Pracownicy mediów powinni zatem unikać języka opisującego samobójstwo jako sensację czy prezentowania samobójstwa jako metody rozwiązywania problemów. Nie należy też szczegółowo opisywać sposobów pozbawiania się życia. Istotne jest również rozsądne dobieranie słów w nagłówkach wiadomości, przy wybieraniu zdjęć czy materiałów filmowych.
Koniecznie należy dostarczać informacji, gdzie można szukać pomocy!
Czy na wpływ poczucia osamotnienia dzieci wpływa internet, smartfony, nierealny świat karmiący je nierzeczywistymi przyjaźniami? Bo mowa o osobach, z którymi dzieci nie mają kontaktu osobistego…
Znajomość obsługi internetu i płynność w poruszaniu się po nim są wręcz koniecznością współczesnego świata. Problem zaczyna się wówczas, gdy czynność ta staje się nagminna, przechodzi w uzależnienie lub stanowi alternatywę dla rzeczywistych kontaktów społecznych między młodymi ludźmi. Pogarszają się wtedy relacje ze znajomymi, pojawia się rezygnacja z dawnych zainteresowań na rzecz social mediów.
Siłą rzeczy prowadzi to ostatecznie do poczucia osamotnienia, braku kontaktu, dotyku ze strony drugiej osoby. W rezultacie nasze ciało przestaje funkcjonować prawidłowo, zaczyna się przewlekły stres, strach przed ponownymi kontaktami społecznymi, co jeszcze potęguje problem emocjonalny. Tak więc nadużywając internetu wkraczamy na bardzo grząski grunt.
Jak zminimalizować poczucie osamotnienia dzieci? Czy zaszczepienie im jakiejś pasji mogłoby być ratunkiem?
Żyjemy w wiecznym pędzie i w świecie chaosu, co powoduje ciągłą niepewność, lęk, poczucie braku sensu istnienia, pustkę. W mojej pracy szkolnej często słyszę zwierzenia dzieci, iż brakuje im kontaktu, czasu wspólnie spędzonego z rodzicami, jakiegoś stałego rytmu, wzoru, schematu, który dawałby im poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa. A jesteśmy w stanie to zapewnić dzieciom, zarówno na poziomie rodziny, jak i z poziomu szkoły. Wymaga to jednak samodyscypliny ze strony opiekunów dzieci, współpracy z pedagogami, jak i zaszczepienia pasji, o której Pan wspomniał. Niech będą nią systematyczne, cykliczne warsztaty arteterapii, uwalniania negatywnych emocji przez sztukę lub warsztaty psychologiczne, jakie oferuje przygotowywany przez moje stowarzyszenie „Les Orphelins” podkarpacko-małopolski projekt społeczno-edukacyjny „Śmierć oczami dziecka: żałoba – temat tabu. STOP SAMOBÓJSTWOM”. Zaszczepianie pasji, przynależność do jakiejś wspólnoty ludzkiej, cykliczne uczęszczanie na ciekawe zajęcia są więc ewidentnie prewencją zachowań suicydalnych.
Co zatem robić, aby profilaktyka samobójstw była skuteczna?
Środowiskiem, w którym dzieci spędzają najwięcej czasu – a w dobie zapracowania i pędu życia rodziców, wręcz się wychowują – jest szkoła. To tu powinien być główny punkt wsparcia i wyłapywania niepokojących symptomów wśród młodych ludzi. Nauczyciele powinni być odpowiednio przeszkoleni i przygotowani w temacie prewencji samobójstw.
W szkołach profilaktyka samobójstw powinna odbywać się poprzez wzmacnianie odporności uczniów (uczenie najważniejszych umiejętności psychologicznych i społecznych, w tym: radzenia sobie z emocjami i stresem, poszukiwania pomocy i udzielania jej, rozwiązywania konfliktów, przewidywania konsekwencji własnych działań itp.), podnoszenie samooceny dzieci i nastolatków (poprzez dostarczanie okazji do rozwijania zainteresowań i przeżycia sukcesu), wzmacnianie więzi ze szkołą (poprzez angażowanie uczniów w szkolne projekty i wydarzenia), zwiększanie wychowawczych kompetencji rodziców (spotkania poświęcone potrzebom i problemom dzieci w różnych fazach rozwojowych, treningi komunikacji budujące kontakt i więź z dzieckiem), a także poprzez wskazanie osób, do których można się zwrócić o poradę i pomoc. Do tych między innymi działań przygotowujemy się już teraz, aby wczesną jesienią wdrożyć je w życie w ramach projektu „Śmierć oczami dziecka…”.
MAGDALENA ZORIĆ – nauczycielka, prezes stowarzyszenia pomocy sierotom i półsierotom „Les Orphelins”, autorka i koordynatorka podkarpacko-małopolskiego projektu edukacyjno-społecznego „Śmierć oczami dziecka: żałoba – temat tabu – STOP SAMOBÓJSTWOM”.
