Od wybuchu wojny (pod koniec lutego ub.r.) listopad był pierwszym miesiącem, w którym wartość unijnego importu z Rosji była niższa niż w tym samym miesiącu w 2021 r. Do tego czasu Unia wydawała więcej gotówki niż przed konfliktem. Powód? Zależność energetyczna od Rosji i gwałtownie rosnące ceny energii. Ale to nie wszystko: niektóre kraje UE co prawda szybko ograniczyły przepływy handlowe z Moskwą, ale inne wręcz przeciwnie – zwiększały je.
Wojna nie zatrzymała handlu z Rosją
Przed wojną Rosja była trzecim co do wielkości importerem do UE i piątym co do wielkości kierunkiem eksportu. Wartość importu z Rosji systematycznie rosła w miarę jak kontynent wychodził z pandemii. Szczyt wymiany handlowej został osiągnięty w marcu 2022 r.; miesiącu następującym po rozpoczęciu wojny na Ukrainie, a następnie systematycznie spadał.
UE po raz pierwszy uderzyła w Moskwę sankcjami po tym, jak rosyjskie wojska zajęły Krym w 2014 r., a po inwazji nałożyła szereg pakietów sankcji mających na celu zwiększenie presji gospodarczej na reżim Władimira Putina i ograniczenie jego zdolności do opłacania wojny.
W pierwszych jej dniach Unia podjęła działania mające na celu uniemożliwienie Rosji dostępu do unijnych rynków kapitałowych, a przywódcy szybko uzgodnili sankcje wymierzone w rosyjski sektor finansowy, energetykę i transport oraz towary, które mogą być wykorzystane do celów wojskowych. Transakcje z rosyjskim bankiem centralnym zostały zakazane, a kilka banków zostało odciętych od międzynarodowego systemu płatności SWIFT.
Kolejne rundy sankcji zaostrzyły ograniczenia dotyczące rosyjskiej energii – głównego źródła dochodu Moskwy. Import węgla jest zakazany, a ograniczenia dotyczące ropy zostały uzgodnione w czerwcu 2022 r. i weszły w życie w grudniu w odniesieniu do importu ropy naftowej drogą morską. Kolejny unijny zakaz importu rosyjskich produktów naftowych, takich jak olej napędowy i paliwo do silników odrzutowych, wszedł w życie 5 lutego br. Jeśli chodzi o gaz, chociaż przepływy rurociągami gwałtownie spadły to nie ma faktycznych sankcji UE na rosyjski import, a dostawy rosyjskiego skroplonego gazu ziemnego (LNG) do Europy były wyższe w 2022 r. niż w roku 2021.
Nie wszyscy członkowie Unii w takim samym stopniu obniżyli relacje handlowe z Moskwą. Podczas gdy niektórzy zaczęli zmniejszać import zaledwie kilka tygodni po tym jak Putin rozpoczął inwazję, niektórzy jeszcze w listopadzie odnotowywali jego wzrost.
Podkreślić należy, że w aż 12 krajach UE wartość importu towarów z Rosji w listopadzie 2022 r. była wyższa niż ich średnia dla tego miesiąca w latach 2017-21. Mowa tutaj o: Słowenii, Austrii, Węgrzech, Grecji, Bułgarii, Hiszpanii, Włoszech, Francji, Słowacji, Belgii, Estonii i Czechach.
Co więcej, aż w 19 krajach (w tym w Polsce) wartość importu z Rosji była wyższa w czasie wojny w porównaniu ze średnim importem z okresu luty-listopad w latach 2017-21. Całkowita wartość unijnego importu towarów z Rosji w czasie wojny (luty-listopad 2022) wyniosła 173 mld euro.
Pułapka energetyczna
Istnieje jeden kluczowy czynnik wyjaśniający, dlaczego import z Rosji do UE nie zmalał: energia i jej cena. W ciągu pięciu lat poprzedzających wojnę produkty związane z energią stanowiły dwie trzecie całego importu z Rosji w ujęciu pieniężnym. Kraje europejskie musiały znaleźć alternatywnych dostawców zanim przestaną kupować od Moskwy – a nawet gdy ograniczyły zakupy energii gwałtowny wzrost cen oznaczał, że przepływy pieniężne do Rosji nie zmniejszyły się proporcjonalnie.
Od początku wojny niektóre kraje UE ograniczyły import rosyjskiej energii znacznie bardziej niż inne. W przypadku gazu ograniczenie importu niekoniecznie było decyzją polityczną rządów UE, ale czymś, co zostało im narzucone przez Rosję. Kontrolowany przez państwo rosyjski Gazprom znacznie ograniczył przepływy gazu do Europy wiosną i latem albo z powodu nieuiszczenia zapłaty za surowce w rublach, albo rzekomo z powodów technicznych. Wrześniowy – wciąż niewyjaśniony – sabotaż na gazociągu Nord Stream położył ostateczne kres dopływowi gazu do Europy tą trasą.
Eksport z UE do Rosji zmniejszył się o połowę w ciągu kilku tygodni od wybuchu wojny (spowolnienie to było znacznie szybsze niż przepływy handlowe w przeciwnym kierunku). Jednak nie dla wszystkich – czterech członków Unii (Słowenia, Łotwa, Chorwacja i Irlandia) od lutego do listopada wyeksportowało do Rosji więcej niż średnio w tym okresie w latach 2017-21. Niemcy – zarówno przed wojną, jak i w jej trakcie – odpowiadają za około 30 proc. unijnego eksportu do Rosji.
