Na początku lipca 1751 r., dokładnie 269 lat temu, ukazał się w Paryżu pierwszy tom dzieła Encyclopedie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, opublikowany przez francuskiego pisarza i krytyka sztuki Denisa Diderota, a poprzedzony bezprecedensowym wysiłkiem redakcyjnym, aby zgromadzić całą wiedzę o Oświeceniu. Nic dziwnego, że praca natychmiast wywołała kontrowersje z powodu jej antyklerykalnej zawartości, a ponieważ niektóre wpisy, choć dalekie od rozmywania tematów i uprzedzeń, jednak je rozpowszechniały. Pierwsze siedem tomów opublikowano w Paryżu, ale tomy 8–17 musiały zostać wydrukowane w drukarni w Neuchâtel właśnie z powodu krytyki.
Wpis poświęcony Hiszpanii był szczególnie bolesny i spowodował małe trzęsienie ziemi w kręgach hiszpańskiej inteligencji. Pod wpływem czarnej legendy Masson de Morvilliers, autor artykułu na temat Hiszpanii, poświęcił się wydaniu wyroków dotyczących historii Hiszpanii: „Być może jest to najbardziej nieświadomy naród w Europie. Sztuka, nauka, handel wymarły na tej ziemi!».
„Co należy do Hiszpanii? Od dwóch, a nawet czterech czy dziesięciu stuleci, co zrobiła dla Europy?” – pytał w swoim wpisie Masson de Morvilliers, a następnie sam odpowiedział na własne pytanie: „Nic im się nie należy”. Hasło, znalazło się w trzecim tomie encyklopedii i koncentrowało się na geografii i ekonomii świata, było pełne osobistych obserwacji na temat polityki, hiszpańskiej inkwizycji, walk byków oraz rozwoju sztuki i nauki w Hiszpanii, nazwanej jako „miasto pigmejów”.
Jak było do przewidzenia, stronnicze postrzeganie Morvilliersa wywołało reakcję wśród wielu intelektualistów i dyplomatów. Hiszpański ambasador w Paryżu, hrabia Arandy, o którym Wolter powiedział, że „gdy znajdzie się pół tuzina ludzi takich jak on, Hiszpania zostanie odbudowana”, skierował formalny protest do galijskiego rządu. Ze swojej strony zareagowała też Akademia Hiszpańska, ogłaszając konkurs pod tytułem „Przeprosiny lub obrona narodu (skoncentrowana na nauce i sztuce)”.
W tym duchu ojciec Denina, Hiszpan na dworze pruskim, odpowiedział francuskim encyklopedystom genialnym tekstem zatytułowanym: „Odpowiedz na pytanie, co należy się Hiszpanii”.
Antonio José Cavanilles, wybitny botanik z Paryża, zamieścił w Observations de M. l’abbé Cavanilles sur l’article Espagne de la Nouvelle Encyclopédie odpowiedź na bezpodstawne oskarżenie Francuzów. Sam fakt, że hiszpański botanik w Paryżu i członek pruskiego dworu dali odpowiedź, był namacalnym dowodem, że Hiszpania wcale nie była „zerem na kontynencie”.
Inkwizycja „aresztowała” dzieło do czasu „dokonania odpowiednich poprawek” wszystkich tomów Encyklopedii, które przybyły do Madrytu. Jednak mimo szybkiej reakcji kilku hiszpańskich intelektualistów, a nawet obcokrajowców, opisujących ogromną ilość hiszpańskiego wkładu w historię i kulturę Europy, prawda jest taka, że Morvilliers odzwierciedlił zniekształconą wizję, jaką większość Europy miała na temat Hiszpanii aż do XX wieku.
Wojna dialektyczna między Hiszpanami była natychmiastowa. Pisarz Juan Pablo Forner przewodził tym, którzy bronili narodowej sztuki i nauki przed takimi publikacjami, jak „El Censor”, które pozycjonowały się po stronie francuskich encyklopedystów. 9 sierpnia 1787 r. „Cenzor” opublikował parodię przemówienia Fornera zatytułowaną „Modlitwa przepraszająca za Afrykę i jej zasługi literackie” i podsyciła kontrowersje. Chociaż w minionych stuleciach imperialne ego Hiszpanów przyjęło uprzedzenia Czarnej Legendy za czystą propagandę, gdy imperium upadło, a krytyka hiszpańskich podbojów, coraz więcej obywateli przyjęło te tezy jako synonim nowoczesności.
Częściowo z powodu kontrowersji ukończenie Encyklopedii zajęło dwadzieścia lat. Pierwszy tom został opublikowany 1 lipca 1751 r., a ostatni dopiero w 1772 r. Ostatecznie Encyklopedia składała się z 17 tomów tekstu i 11 ilustracyjnych tomów z pięknymi, opisowymi rycinami.
Źródło: César Cervera/abc.es
