Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN corocznie organizuje akcję społeczno-edukacyjną Żonkile. Ma ona przypominać ludziom na całym świecie wybuch powstania w getcie warszawskim z 1943 r. Na znak pamięci ludzie mają sobie przypinać żółtego żonkila. W tym roku wolontariusze rozdawali żonkile na ulicach wielu miast Polski, w tym m.in. Warszawy, Łodzi, Krakowa, Wrocławia, Białegostoku i Lublina. Organizatorzy rozdali 450 tysięcy papierowych kwiatów. W instytucjach publicznych, samorządowych i szkołach odbywały się pogadanki i apele na ten temat. W akcję włączyły się znane osobistości, jak pisarka Hanna Krall czy aktorka Magdalena Cielecka i inne mniej znane osoby.
Patroni i sponsorzy
Jak poinformował serwis tvn24.pl, z inicjatywy prezydenta Warszawy Rafała Trzaskowskiego wyprodukowano 150 tysięcy dodatkowych papierowych kwiatów, które trafiły do gmin i organizacji żydowskich na całym świecie. W Izraelu rozdano ponad 40 tysięcy żonkili, które trafiły m.in. do szkół oraz do uczestników uroczystego koncertu w Tel Awiwie Remembering Together. W akcję włączyły się także państwowe firmy. 19 kwietnia Polskie Linie Lotnicze LOT upamiętniły powstanie w getcie warszawskim poprzez przypięcie żonkili przez załogę pokładową na wszystkich trasach realizowanych tego dnia. Z kolei pasażerowie dzięki specjalnemu komunikatowi dowiedzieli się, że tego dnia mija 80. rocznica wybuchu insurekcji. Przy warszawskiej stacji metra Centrum można było zobaczyć mural upamiętniający cywilów przebywających w getcie warszawskim podczas powstania.
Honorowe patronaty nad akcją objęły władze samorządowe sześciu wymienionych miast, mimo że powstanie miało miejsce wyłącznie w Warszawie. Poza LOT-em partnerem akcji w tym roku były też takie firmy, jak Biedronka, Mennica Polska czy koncern Meta (co akurat jest zrozumiałe z uwagi na pochodzenie właściciela). Projekt został sfinansowany przez Norwegię, Islandię i Lichtenstein w ramach Funduszu Europejskiego Obszaru Gospodarczego (co EOG ma wspólnego z Żydami?), a także przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Z kolei patronat medialny nad akcją objęły m.in. takie publikatory, jak „Gazeta Wyborcza”, „Newsweek”, „Tygodnik Powszechny”, Onet i radio Tok FM.
Oczywiście to wszystko bardzo piękne. Warto znać i przypominać naszą trudną bardzo często historię. Ale dlaczego samorządowcy, szkoły, LOT i inne organizacje publiczne, jak ministerstwa, nie organizują podobnych akcji o zasięgu światowym na temat nie żydowskiej, ale również bardzo trudnej, a często znacznie boleśniejszej czysto polskiej historii? Tematów znalazłoby się całe mnóstwo: Katyń, operacja polska NKWD z 1937 r., wszystkie kolejne polskie powstania, eksterminacja polskich profesorów przez Niemców i Sowietów, dokonana przez Niemców rzeź Woli, zorganizowane przez Ukraińców ludobójstwo polskiej ludności cywilnej Wołynia itd.
Ukraińska Armia Halicka
W kontekście aktualnej sytuacji geopolitycznej warto by czytelnikom przypomnieć o Ukraińskiej Armii Halickiej, której działalność także pochłonęła wiele polskich ofiar. Za czasów zaborów na Zbruczu była granica pomiędzy monarchią austro-węgierską a Cesarstwem Rosyjskim. Ziemie na zachód od tej granicy należały do Austro-Węgier i nazywane były Galicją Wschodnią ze stolicą we Lwowie. Tereny wiejskie w większości zamieszkiwali Ukraińcy, ale w miastach przewagę miała ludność polska z domieszką ludności żydowskiej. Kiedy pod koniec 1918 r. wiadomo już było, że monarchia austro-węgierska nie będzie w stanie militarnie utrzymać tych terenów, zaczęły ze sobą walczyć dwa żywioły: polski i ukraiński. Polscy chcieli całą Galicję Wschodnią przyłączyć do odradzającego się państwa polskiego, a Ukraińcy planowali utworzyć Zachodnioukraińską Republikę Ludową. Doszło do kilkumiesięcznych walk pomiędzy Wojskiem Polskim a utworzoną właśnie Armią Halicką. Cały teren obecnej Ukrainy był wówczas areną walk co najmniej pięciu sił militarnych: poza Wojskiem Polskim i Armią Halicką działała tu także skonfliktowana z nią Armia Czynna Symona Petlury, która tworzyła podwaliny Ukraińskiej Republiki Ludowej, a potem wraz z Wojskiem Polskim walczyła z bolszewikami. Dodatkowo działały tu dwie armie rosyjskie – Armia Czerwona oraz walczące z nią antybolszewickie Siły Zbrojne Południa Rosji Antonego Denikina.
Wróćmy jednak do Ukraińskiej Armii Halickiej. Po zajęciu przez ukraińskie oddziały najważniejszych gmachów publicznych i obiektów wojskowych Lwowa, w listopadzie 1918 r. proklamowano utworzenie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Na zachodzie granicą tego państwa miała być rzeka San, a więc takie miasta jak Przemyśl czy Jarosław miały wchodzić w jej skład, choć niektórzy Ukraińcy uważają, że ich ziemie sięgają aż po Krosno. Jednak pretensje do całej Galicji Wschodniej miała również odradzająca się Rzeczpospolita. Siłą rzeczy musiało dojść do konfliktu. Walki ze zmiennym szczęściem pomiędzy Ukraińcami a Polakami trwały do połowy roku 1919. Mimo wszystko strona polska okazała się silniejsza i odbiła Lwów oraz wyparła Armię Halicką za rzekę Zbrucz, która to rzeka znowu stała się rzeką graniczną. Po polskiej stronie poza Lwowem znalazły się także takie miasta jak Tarnopol czy Stanisławów. Aż do 1939 r., kiedy po trupie II RP weszła tu Armia Czerwona.
Cywilne ofiary Ukraińców
Z dzisiejszego punktu widzenia historyczne ziemie Galicji Wschodniej są podzielone pomiędzy Ukrainę i Polskę. W kontekście aktualnej ukraińskiej imigracji do Polski trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że Ukraińcy nadal uważają tereny po rzekę San za swoje. Zwycięskie zmagania Wojska Polskiego z Armią Halicką ponad sto lat temu pozwoliły na przyłączenie do Polski sporego terenu. Szacuje się, że – jak podaje Michał Klimecki w książce Polsko-ukraińska wojna o Lwów i Galicję Wschodnią 1918-1919 – „wojna pochłonęła życie 10 tys. polskich i 15 tys. ukraińskich żołnierzy”.
Niestety dochodziło też do morderstw na miejscowej ludności cywilnej. Jak czytamy w książce trzech autorów Wojna polsko-ukraińska 1918-1919, „część regularnych oddziałów ukraińskich i zwykłe bandy rabunkowe w działalności swej przewyższały wszystko, co w dziedzinie zwyrodnienia i dzikości ludzkość wynalazła. (…) oddziały paliły wsie polskie, rozstrzeliwały parlamentariuszy i żołnierzy polskich, mordowały lekarzy i sanitariuszki oraz zakopywały żywcem”. Ówczesna specjalna komisja stwierdziła, że tylko w trzech powiatach doszło do ponad 90 morderstw na ludności cywilnej: „żołnierze ukraińscy oprócz zwykłego rabunku zbezcześcili wiele kościołów np. w Zbarażu, Fradze, Samborze, Niemirowie. Organizowano w kościołach tańce, bezczeszczono figury świętych itp. Znęcano się nad duchowieństwem rzymskokatolickim. Księdza Rysia z Wiśniewa zakopano żywcem. Zgwałcono zakonnice w trzech klasztorach. Zakonnice te później wysadzono w powietrze przy pomocy granatów. (…) szef sztabu jednej z brygad ukraińskich, a później generał wojsk ukraińskich założył dom publiczny z dziewcząt polskich w Żółkwi. W Chodaczkowie Wielkim koło Tarnopola, żołnierze ukraińscy w maju 1919 r. zamordowali 4 polskie dziewczęta, obcięli im piersi i używali ich jako piłek”. Okazuje się więc, że Wołyń w 1943 r. nie był jednorazowym wybrykiem naszych sąsiadów Ukraińców.
Czy o tym pamiętamy? Dlaczego ku pamięci tych ofiar cywilnych i wojskowych, których zginęła podobna liczba, jak w czasie powstania w getcie warszawskim (ok. 12 tys. Żydów), ministerstwo kultury czy samorządy nie finansują przypinania żonkili czy innych kwiatów? Dlaczego „Gazeta Wyborcza” i „Newsweek” co roku obszernie o tym nie informuje? Gdzie są ukraińscy politycy, którzy za to przepraszają, tak jak niemiecki prezydent Frank-Walter Steinmeier, który przyjechał w tym roku do Warszawy, by wziąć udział w obchodach 80. rocznicy powstania w getcie warszawskim i pochylić się przed Pomnikiem Bohaterów Getta? Czy w ogóle jest gdzieś w Polsce pomnik upamiętniający polskie ofiary wojny polsko-ukraińskiej z lat 1918–1919?
Tomasz Cukiernik
Każdy felietonista FPG24.PL prezentuje własne opinie i poglądy
