Aby złagodzić gospodarcze skutki kryzysu pandemicznego w 2020 r., rząd przygotował i uchwalił pakiet pomocy składający się łącznie z sześciu Tarcz Antykryzysowych oraz Tarczy Finansowej 1.0. Niniejszy raport nie jest pełną ewaluacją Tarczy Antykryzysowej. Długofalowa efektywność poszczególnych instrumentów pomocowych dopiero się uwidoczni, a proces ratowania gospodarki i wychodzenie z recesji cały czas trwa. Podobnie, wiele obszarów działalności biznesowych wciąż jest narażonych na funkcjonowanie w warunkach niepewności związanej z pandemią. Raport skupia się na podsumowaniu działań państwa w okresie od wybuchu pandemii w marcu 2020 r. do końca 2020 r., kiedy ogłoszono Tarczę 6.0. Działania w ramach Tarczy Antykryzysowej analizujemy jedynie w perspektywie działań z 10 miesięcy 2020 r. oraz tych jej celów, które dotyczą rynku pracy i funkcjonowania przedsiębiorstw.
W zbudowanym przez nas rankingu krajów UE-27 dla rzeczywistej i prognozowanej sytuacji ekonomicznej oraz klasyfikację krajów do czterech grup o bardzo dobrej, dobrej, złej i bardzo złej sytuacji ekonomicznej według prognoz i według rzeczywistych wartości, Polska plasuje się relatywnie wysoko. Pod względem prognoz znalazła się na 10. miejscu w rankingu, natomiast uwzględniając rzeczywiste odczyty zmiennych makroekonomicznych wskoczyła na 7. pozycję w rankingu sytuacji ekonomicznej w 2020 r. Tym samym znalazła się razem z Holandią, Niemcami, Szwecją, Czechami, Finlandią i Węgrami, w grupie krajów, które nie straciły podczas pandemii swojej klasyfikacji do grupy krajów o dobrej sytuacji ekonomicznej. Ponadto, Polska znalazła się w grupie państw, dla których rzeczywiste odczyty wskaźników makroekonomicznych za 2020 r. są powyżej przeciętnej dla UE-27. Biorąc pod uwagę skalę pomocy ze środków publicznych w proc. PKB, widzimy, że w Polsce pomoc ta była również ponadprzeciętna na tle innych państw UE. Możemy zatem wnioskować, że wydane pieniądze przełożyły się lepszą niż prognozowana sytuację gospodarczą w naszym kraju – mówi Katarzyna Dębkowska, kierownik zespołu foresightu gospodarczego w Polskim Instytucie Ekonomicznym.
Efektywność działań antykryzysowych widoczna we wskaźnikach
Tarcza Antykryzysowa pomogła skutecznie zamortyzować uderzenie kryzysowe, co pokazały dane makroekonomiczne za ubiegły rok. Deficyt finansów publicznych wynosił w 2020 r. -7,0 proc., czyli o 2,5 pkt. proc. mniej niż prognozowany na wiosnę 2020 r. przez Komisję Europejską, a dług publiczny 57,5 proc., czyli o 1 pkt. proc. mniej niż wskazywała prognoza KE. Z kolei bezrobocie wynosiło 3,4 proc., a zatem o 4,1 pkt. proc. mniej niż prognoza KE z wiosny 2020 r.. Poprawił się też wskaźnik zatrudnienia, który po spadku na wiosnę 2020 r. rósł w kolejnych miesiącach i pod koniec roku przekroczył poziom sprzed pandemii. Liczba upadłości firm w 2020 r. (587) była porównywalna z liczbą z 2019 r. (586), a nawet nieco mniejsza w stosunku do lat 2017-2018 (591-615).
Ponadto, pomoc udzielona w ramach Tarczy Antykryzysowej pozwoliła uniknąć istotnego wzrostu krótkookresowego zadłużenia firm, które średnio oscylowało od 1 pkt. proc. do 3 pkt. proc. W 2020 r. zmniejszył się też odsetek firm z brakiem płynności finansowej z 19 proc. na początku pandemii do 3-6 proc. w pozostałych kwartałach roku. Polska należy do grupy krajów (obok Włoch, Danii i Finlandii), charakteryzującej się relatywnie wysoką efektywnością wydatków pomocowych zarówno względem wsparcia pracowników, jak i przedsiębiorstw.
Z badania PIE wynika, że: 86 proc. przedsiębiorstw skorzystało z pomocy w ramach Tarczy Antykryzysowej, 73 proc. ze zwolnienia ze składek ZUS, 66 proc. z obniżenia wymiaru czasu pracy lub pracy zdalnej, 65 proc. z Tarczy Finansowej, 65 proc. z dofinansowania wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne. Co szczególnie istotne, ponad połowa (52 proc.) przedsiębiorców skorzystała z więcej niż 10 instrumentów Tarczy Antykryzysowej.
Do najwyżej ocenionych przez przedsiębiorców i najczęściej wykorzystywanych instrumentów należały: zwolnienia ze składek ZUS, Tarcza Finansowa, dofinansowanie wynagrodzeń i składek na ubezpieczenia społeczne oraz obniżenie wymiaru czasu pracy lub praca zdalna. Reguły asocjacyjne pozwoliły wyłonić instrumenty wsparcia, które tworzyły swego rodzaju pakiet pomocowy przedsiębiorcom, często wykorzystywany równolegle. W tej grupie instrumentów znalazły się: świadczenie postojowe, dofinansowanie wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne, zwolnienie ze składek ZUS, wydłużenie zasiłku opiekuńczego na dzieci, obniżenie wymiaru czasu pracy lub praca zdalna, Tarcza Finansowa.
Co poprawić na wypadek przyszłych kryzysów?
Przy ewentualnym kolejnym kryzysie o charakterze podobnym do tego wywołanego pandemią, szczególnie pomocne dla wsparcia firm powinny być: świadczenie postojowe, dofinansowanie wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne, zwolnienie ze składek ZUS, wydłużenie zasiłku opiekuńczego na dzieci, obniżenie wymiaru czasu pracy lub praca zdalna i Tarcza Finansowa. Kluczowe jest, aby rodzaj i intensywność pomocy były dostosowane do branży, w której działa przedsiębiorstwo. Niektóre z branż odczuły pandemię w sposób szczególnie dotkliwy, część doświadczyła utrudnień w ograniczonym stopniu lub prawie wcale.
Ponadto, w przyszłości trzeba unikać nadmiernego rozdrobnienia rodzajów wsparcia i rozciągnięcia w czasie ich uruchamiania, gdyż utrudnia to firmom percepcję udzielanej pomocy, a także analizę jej skutków. Należy również zadbać, aby udzielana pomoc miała również charakter prewencyjny i kierowana była do firm, które nie są w trudnej sytuacji finansowej, ale których rozwój jest ważny dla sektora i gospodarki. Co więcej, trzeba wzmocnić dzielenie się wiedzą i uzgadnianie działań z przedstawicielami biznesu. Dotychczasowe doświadczenia wskazują również na zasadność posiadania scenariuszy rozwoju sytuacji zdrowotno-społeczno-ekonomicznej w kraju, aby w przyszłości elastycznie reagować na skutki ewentualnej nowej fali pandemii.
Źródło: Polski Instytut Ekonomiczny
