Tak nam się obecne czasy pokiełbasiły, że do lamusa musiała zostać odłożona żelazna zasada każdego dżentelmena, że o jego pieniądzach się nie rozmawia, a do cudzego portfela nie zagląda. Obecnie o pieniądzach się rozmawia, a w zasadzie powinno się rozmawiać. Szczególnie o swoich. O ile bowiem jeszcze u progu ubiegłego wieku nikogo nie interesowało, skąd dżentelmen ma pieniądze, dziś interesuje to każdego, a szczególnie władze publiczne.
Trudno się temu dziwić. Mentalność ludzka kierowana jest przez przykład, jaki daje działanie władzy państwowej. Z jednej strony, tej ze wszech miar wszechwładnej władzy, która obecnie nie ma żadnego problemu z zaglądaniem w każdą transakcję, inwigilowaniem każdego konta, a nawet kwestionowaniem zasadności poczynionych przez nas na rynku w stosunkach prywatnych decyzji. Z drugiej strony przeznaczanie odebranych w podatkach środków pieniężnych, stanowiących dochód za podjęte przez nas działanie, głównie pracę lub co gorsza, tych pożyczonych na nasz rachunek, w zasadzie na każdy dowolnie wybrany przez władzę cel, w wielu przypadkach niemający nic wspólnego z zasadą ekwiwalentności i równości, rodzi przeświadczenie o publicznie otwartym charakterze stosunków finansowych każdego obywatela. Stąd i poniekąd zasadnie wszyscy chcą wiedzieć wszystko o wszystkich, a już szczególnie w zakresie przeznaczania odebranych pieniędzy.
Powodem tej sytuacji jest oczywiście kształt systemu podatkowego, będący następstwem niekończącej się inwencji polityków, o której wspominałem już w poprzednich felietonach. Kiedyś, gdy trzeba było posługiwać się pieniądzem kruszcowym, a szczytem metod inwigilacji był konfident czający się za rogiem, system podatkowy był prosty, w miarę przejrzysty i co ciekawe – traktujący zasadę równości dosyć poważnie, różnicując obciążenia w granicach konkretnego przedmiotu opodatkowania lub ścisłej klasy społecznej. Im dalej w las, tym więcej drzew. Im więcej możliwości technicznych, tym więcej szczegółowości, mniej przejrzystości, większe zróżnicowanie, tworzenie nowych kategorii definicji podstawy opodatkowania, takich, które już można skontrolować. Pewnego rodzaju wiekopomnym „osiągnięciem” jest wejście władzy publicznej w sferę dotychczas zarezerwowaną jedynie dla podmiotów prywatnych i nota bene, która winna być chronioną właśnie przez państwo, czyli swobodę kontraktową, co przejawia się tym, że władza, w imię najwyższego dobra, jakim jest chciwość, może zakwestionować konsensualną i zgodną z dobrymi obyczajami umowę, pod pretekstem łamania prawa. Mechanizm kota goniącego za swoim ogonem. Byłoby to nawet i śmieszne, gdyby nie fakt, że takie działanie podważa sens traktowania pieniądza jako własności jego posiadacza, który uprzednio wszedł w to posiadanie zgodnie z prawem.
Ale tyle teorii. Ostatnimi czasy nasz rząd, po raz kolejny zresztą, był łaskaw nam pokazać, że władza nad naszym pieniądzem leży po jego stronie. I tym razem nie czepiam się sposobu kreacji pieniądza. Chodzi o zapowiedź, która z dużą dozą pewności będzie zrealizowana, czyli nieprzedłużenie od 1 kwietnia zerowej stawki VAT na żywność. Zapowiedź, która wywołała szereg skrajnych emocji. W kręgach polityków obozu rządzącego przyjęta została z nieskrywaną radością, szczególnie wobec złożonych obietnic, które oczekują na realizację i dziury w kasie zasypywanej pożyczkami. Pozytywnie nastawieni eksperci i komentatorzy zauważyli, że biorąc pod uwagę programy socjalne, które należy realizować, „podwyżkę” uzasadnia niska (rekordowo!) stopa inflacji w ostatnim miesiącu. Ci realniej stąpający po ziemi zauważyli słusznie, że brak przedłużenia preferencyjnej stawki VAT na większość artykułów żywnościowych, obok naturalnego wzrostu cen niemal wszystkich produktów, spowoduje także wzrost inflacji, co najmniej o 1 proc. Jest to argument tak samo zasadny, jak zasadne jest udawanie naszych rządzących, że tego problemu nie ma. Wysyp środków z KPO też inflację spowoduje, ale co z tego, skoro pieniądze są, na dodatek takie, które łaskawie rząd nam rozda.
I tu pojawia się ciekawszy problem, który raczyła wyartykułować nawet „Gazeta Wyborcza” w pompatycznie brzmiącym haśle: „chleb będzie może droższy niż do tej pory, ale manicure tańszy”. No bo jak się ma owa chęć przywłaszczenia sobie naszych pieniędzy do zasady równości wobec prawa? Jeżeli rząd musi zabierać nam pieniądze, to czy nie może każdy podmiot opodatkować w ramach każdego podatku na tych samych zasadach i taką samą stawką? Choć przykład jest bardzo obrazowy i obalany leninowską potrzebą „sterowania” gospodarką, to problem tylko narasta wraz z zagłębianiem się w poszczególne elementy systemu podatkowego, niezależnie której ustawy dotyczy. Milczy też „ministra” ds. równości, pomimo że do jej kompetencji należy realizowanie polityki rządu w zakresie zasady równego traktowania, w tym przeciwdziałania dyskryminacji. No, chyba że polityka walki z dyskryminacją jest gdzieś daleko poza polityką fiskalną albo… nasz pieniądz nie jest traktowany przez państwo jak nasza własność.
Może to odważne stwierdzenie, ale i czasy są ciekawe, pełne rewolucji i zmian w niemal każdej dziedzinie życia. Może i w postrzeganiu pieniądza jesteśmy świadkami cichej rewolucji? Choć pieniądz, od zawsze, a już szczególnie ten obecny, fiducjarny – ten, którego nawet realnie nie widzimy, jest środkiem płatniczym, stanowiącym ekwiwalent innych dóbr przy wymianie, nauczyliśmy się go traktować własnościowo, nawet jeśli nie mamy żadnego wpływu na jego emisję. Opisana wcześniej ewolucja systemu podatkowego powoduje jednak, że rząd posiada pełnię władzy nad naszym posiadaniem pieniądza. Dowolnie decyduje, ile nam go zabierze w ramach opodatkowania, ale też i łaskawie nam go zostawi przez ulgi, lub zwróci przez różnego rodzaju dotacje, subwencje czy rekompensaty. W ramach polityki finansowej państwa władza zaciąga zobowiązania pod zabezpieczenie, jakim jest posiadany przez nas pieniądz. Wreszcie w wielu przypadkach (jak choćby płaca minimalna, regulacje branżowe, korporacyjne, czy nawet czynności prawa cywilnego) to organy władzy publicznej decydują, ile zarabiamy, czyli ile pieniądza możemy pozyskać na skutek naszej pracy.
W tej sytuacji trudno stwierdzić, czy jesteśmy właścicielami lub chociaż posiadaczami otrzymanych za nasze działanie środków pieniężnych. Już starożytne prawo prywatne znało instytucję tzw. prekarium, która w dużym skrócie określała specyficzny rodzaj stosunku użyczenia jakiegoś dobra (rzeczy lub nawet prawa), którym nawet można było rozporządzać, ale z zastrzeżeniem pełnej kontroli nad przedmiotem tej umowy, z uprawnieniem do zwrotu na każde żądanie właściciela. Może i tak jest z pozostającym do naszej indywidualnej dyspozycji pieniądzem?
Jacek Janas
Każdy felietonista FPG24.PL prezentuje własne poglądy i opinie
