Nowelizacja ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji państwowej w założeniu miała pomóc wierzycielom upraszczając windykację dzięki elektronicznemu przekazywaniu tytułów wykonawczych. Niestety, uruchomiona z niemal rocznym opóźnieniem służąca temu specjalna aplikacja (eTW) nie zadziałała – zwłaszcza początkowo – jak należy. W efekcie wielu wierzycieli pozbawiono możliwości dostępu lub prawidłowego wystawiania tytułów wykonawczych.
Elektroniczny tytuł wykonawczy
Tytuł wykonawczy – upraszczając – jest to dokument sporządzony przez wierzyciela, na podstawie którego wszczyna się postępowanie egzekucyjne długu. Ustawa z dnia 11 września 2019 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw wprowadziła od 30 lipca 2020 r. zasadę przekazywania tytułów wykonawczych w formie elektronicznej. Służyć ma temu specjalny system teleinformatyczny. Zmiana sposobu przekazywania tytułów wykonawczych dotyczyła ponad 3,8 mln tytułów wpływających rocznie do naczelników urzędów skarbowych, w większości dotychczas w formie papierowej.
NIK skontrolowała Ministerstwo Finansów, Izbę Administracji Skarbowej w Szczecinie, pięć urzędów skarbowych, dziewięć urzędów gmin i pięć starostw powiatowych. Okres objęty kontrolą to lata 2019-2022 (do czasu zakończenia kontroli 10 października 2022 r.). Co ustalono w toku kontroli?
Znaczne opóźnienie startu systemu
Pomimo prawidłowego zlecenia przygotowania systemu teleinformatycznego przez Ministerstwo Finansów, opracowanie Systemu eTW nie nastąpiło w terminie wejścia w życie przepisów ustawy wprowadzającej zasadę przekazywania tytułów wykonawczych elektronicznie. Aplikacja eTW wystartowała dopiero jedenaście miesięcy po wejściu w życie ustawy, tj. 1 lipca 2021 r.! Wreszcie, gdy już była dostępna, dały o sobie znać błędy krytyczne dotyczące m.in. dublowania dokumentów, niemożliwości nadawania klauzuli wykonalności dla tytułów wpływających za pośrednictwem systemu, braku funkcjonalności do rozróżniania certyfikatu pieczęci elektronicznej i podpisu kwalifikowanego. Na dodatek, w okresie od 1 do 15 lipca 2021 r. do organów egzekucyjnych nie wpływały tytuły wykonawcze przekazane za pośrednictwem Systemu eTW. Wynikało to z niewdrożenia, przez pierwsze dwa tygodnie działania Aplikacji eTW, tzw. komponentu AK (aplikacje krytyczne). W efekcie urzędy skarbowe były pozbawione możliwości przyjmowania TW oraz nadawania wystawianym tytułom klauzuli wykonalności. To z kolei sprawiło, że przez dwa tygodnie była wstrzymana egzekucja dla nowych tytułów wykonawczych. Liczba wszczynanych postępowań w kontrolowanych urzędach skarbowych w II półroczu 2021 r. spadła o 20 proc. w stosunku do analogicznego okresu roku 2020.
Wielu nic nie odzyskało
Po uruchomieniu systemu wraz z opóźnioną dedykowaną aplikacją, pojawiły się liczne błędy. W efekcie na dzień 1 lipca 2021 r. dostęp do systemu miała jedynie około jedna czwarta wierzycieli.
Chociaż nowy system został już w dużym stopniu usprawniony błędy przeszłości mają swoje skutki i w przyszłości. Wdrażanie nowych systemów cyfrowych powinno być tak przeprowadzane, by przewidzieć maksimum problemów na każdym etapie ich implementacji.
