Sprawa trafiła do Trybunału Konstytucyjnego w związku z pytaniem prawnym Sądu Rejonowego w Jarosławiu, II Wydział Karny o konstytucyjność „przepisu covidowego” zawieszającego bieg terminów przedawnienia w prawie karnym i prawie karnym skarbowym. Chodziło dokładnie o art. 15zzr ust. 1 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Trybunał sprawę przeanalizował i ustalił naruszanie ustawy zasadniczej na kilku płaszczyznach.
Jak brzmiały kontrowersyjne regulacje
Artykuł 15zzr ustawy covidowej, który wszedł w życie 27 czerwca 2021 r. zawierał w sobie dwie regulacje:
– w zakresie zawieszenia biegu przedawnienia karalności m.in. czynów w sprawach karnych skarbowych w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie 6 miesięcy po ich odwołaniu (ust. 1);
– w zakresie obliczania wskazanych wyżej okresów: od 14 marca 2020 r. – w przypadku stanu zagrożenia epidemicznego i od 20 marca 2020 r. – w przypadku stanu epidemii (ust. 2).
W Polsce sytuacja z ogłaszaniem stanu epidemii i zagrożenia epidemicznego była dość dynamiczna. Pierwszy stan zagrożenia epidemicznego w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 został ogłoszony 14 marca 2020 r. Następnie został on odwołany 20 marca 2020 r. i tego samego dnia ogłoszono stan epidemii. Ten odwołano 16 maja 2022 r. i od tego dnia obowiązywał stan zagrożenia epidemicznego, który został odwołany dopiero 1 lipca 2023 r. Wszystkie wymienione okresy zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii były ogłaszane na podstawie dedykowanych rozporządzeń ministra zdrowia.
Jak zauważył TK, ustawodawca w art. 15zzr ustawy covidowej nie wskazał terminu, do którego obowiązywać miało zawieszenie biegu terminów przedawnienia karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe, jak również nie określił maksymalnego limitu czasowego, do którego mogło ono trwać. To zaś spowodowało, że nie było możliwe określenie granic czasowych, do których trwać miało wydłużenie okresów przedawnienia. W konsekwencji zawieszenie biegu terminu przedawnienia na podstawie ustawy covidowej było ustalone na czas nieokreślony, co ewidentnie – zdaniem TK – narusza zasadę zaufania do państwa prawa.
Gdzie TK dopatrzył się naruszeń
Trybunał w wdanym orzeczeniu podkreślił, że w analizowanych przepisach dostrzega naruszenie konstytucji na kilku poziomach. Przede wszystkim analizowane przepisy covidowe nie były wprowadzone w marcu 2020 r., czyli w początkowym okresie pandemii, a po upływie piętnastu miesięcy od wystąpienia epidemii w Polsce. Przepis covidowy był sprzeczny z art. 44 § 2 k.k.s. przez to, że – mimo przedawnienia należności publicznoprawnej – nadal utrzymywał karalność przestępstwa z nią związanego. Ponadto, jak podkreślił TK, zawieszenie przedawnienia karalności czynu bez wskazania konkretnej daty (mimo nawet upływu biegu przedawnienia należności publicznoprawnej) przełożyło się na to, że przy jednoczesnym uspokojeniu sytuacji epidemicznej narażało podatników na skutki prawne, które nie mogły być wcześniej przewidziane.
Trybunał przypomniał o jednej z podstawowych zasad, a mianowicie, że nowe przepisy nie mogą zaskakiwać ich adresatów co do postępowania władz publicznych.
Jakie skutki ma orzeczenie
Zgodnie z wyrokiem TK z systemu prawnego zostały usunięte regulacje covidowe o zawieszeniu terminu przedawnienia w omawianym zakresie. W konsekwencji przepis, który zawieszał bieg terminu przedawnienia, nie działał w sprawach zakończonych, w których ten przepis był stosowany. Dzięki wyrokowi TK podatnicy mają otwartą drogę do wznowienia postępowania, jeśli takie się już zakończyło. Z kolei w sprawach, które jeszcze trwają możliwe jest pominięcie niekonstytucyjnej regulacji i stosowanie przepisów ogólnych w zakresie biegu przedawnienia.
