fbpx
wtorek, 19 marca, 2024
Strona głównaHistoriaPułkownik House a sprawa polska – 104. rocznica odzyskania niepodległości

Pułkownik House a sprawa polska – 104. rocznica odzyskania niepodległości

11 listopada 1918 roku, po 123 latach zaborów, Polska odzyskała niepodległość. Nim jednak do tego doszło wielu polskich dyplomatów i celebrytów prowadziło zakulisową grę, by sprawa polska stała się ważna dla światowych mocarstw. Na szczęście do idei niepodległości Polski udało się przekonać szarą eminencję USA – pułkownika House’a. A wszystko dzięki pasji tego wpływowego Amerykanina do… muzyki.

Pułkownik House – czyli Edward Mandell House był szarą eminencją amerykańskiej polityki i jednym z najbliższych doradców prezydenta Woodrowa Wilsona. Pułkownik miał niebagatelny wpływ na prezydenta, zwłaszcza w sprawach polityki zagranicznej. Wilson tuż przed zakończeniem I wojny światowej powołał grupę The Inquiry, którą dzisiaj nazywalibyśmy think tankiem – był to zespół około 150 specjalistów oddelegowanych do opracowania specjalnych raportów odnośnie do każdego regionu i narodu powojennej Europy. Jak łatwo się domyślić w składzie grupy ekspertów znajdowali się także wybitni historycy, którzy w przygotowywanych raportach też kierowali się swoimi sympatiami i antypatiami do poszczególnych grup narodowościowych. Sprawami Polski zajmował się Robert H. Lord, który opracował pierwszą amerykańską książkę o historii rozbiorów Polski. Jednak oprócz grupy The Inguiry działała jeszcze inna „instytucja”, a był nią pułkownik House.

Edward Mandell House (urodzony w 1858 r.) był szanowanym biznesmenem i dyplomatą. Znany był także ze swoich muzycznych zamiłowań. House zafascynował pewien pianista pochodzący z Europy Środkowo-Wschodniej. Pianista, który ze względu na swój niebagatelny talent miał w USA, w pierwszych dwóch dekadach XX wieku, status gwiazdy. Był nim Ignacy Jan Paderewski, który po Stanach Zjednoczonych, raz za razem, odbywał tournee gromadząc pełne sale gromko oklaskujących go słuchaczy.

O Paderewskim z entuzjazmem pisały gazety, podążali za nim dziennikarze i fotografowie. Jednym słowem był to prawdziwa gwiazda, z którą chętnie spotykali się na salonach także wpływowi amerykańscy politycy. Paderewski zawsze podkreślał, że jest Polakiem, że marzy by jego Ojczyzna odzyskała niepodległość. Pianista roztaczał wokół siebie niebywałą, magiczną wręcz aurę, której uległ także pułkownik House. Na wytrawnego amerykańskiego polityka podziałała także ogromna wiedza Paderewskiego i jego znajomość arkanów światowej polityki. Na Housie wrażenie zrobiło coś jeszcze – mianowicie to, że Polak zwyczajnie sprawiał przy tym wrażenie niebywale uczciwego człowieka, którego boli wszelka niesprawiedliwość, a taką niesprawiedliwością dziejową była utrata przez duży europejski naród niepodległości.

Spotkanie House’a z Paderewskim zapoczątkowało wieloletnią przyjaźń Amerykanina i Polaka. Dzięki Paderewskiemu pułkownik autentycznie zainteresował się sprawą odzyskania przez Polskę niepodległości, co więcej – dał słowo Paderewskiemu, że… Polska ją odzyska.

W biografii słynnego pianisty pióra Adama Zamoyskiego możemy przeczytać, że poznanie House’a było bardzo oczekiwane także przez polskiego pianistę. Paderewski, widząc jego zdjęcie w gazecie, miał powiedzieć: „Oto człowiek, który może mi pomóc i zrobię wszystko, by go poznać”.

Do pierwszego spotkania z amerykańskim dyplomatą doszło pod koniec roku 1915 r. Już wtedy Paderewski tłumaczył pułkownikowi, dlaczego Polska powinna odzyskać niepodległość. Niebawem pułkownik House osobiście przedstawił Paderewskiego prezydentowi USA. Oczywiście artysta cały czas lobbował za niepodległością Polski. Podczas jednego z kolejnych spotkań Wilson powiedział: „Mój drogi Paderewski, mogę zapewnić pana, że Polska się odrodzi i będzie znów istnieć”.

8 stycznia 1918 r. prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas Woodrow Wilson przedstawił Kongresowi w orędziu program pokojowy zawierający zasady powojennego ładu. Program – nazywany Czternastoma Punktami – w 13. punkcie dotyczył niepodległości Polski.
„Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym” – głosił 13. punkt.

Amerykańskie zaangażowanie w sprawę niepodległości Polski nie ograniczało się wyłącznie do realizacji postulatów sformułowanych w programie prezydenta Wilsona. USA wsparło zniszczoną Polskę pomocą materialną (głównie żywnościową) w wysokości około 200 milionów ówczesnych dolarów. A pułkownik House i Paderewski? Panowie przyjaźnili się do śmierci House’a w 1938 r.

W 1932 r. Ignacy Jan Paderewski ufundował pomnik  dla uczczenia przyjaciela, który stał się orędownikiem Polski na arenie międzynarodowej. Pomnik pułkownika House’a stanął w Parku Skaryszewskim w Warszawie. (Należy dodać, że Amerykanin był także współtwórcą paktu Ligi Narodów). Pomnik przetrwał Powstanie Warszawskie, jednak nie przetrwał rządów komunistów w Polsce – statua zniszczona została w 1951 r. W roku 1991 pomnik został odbudowany. I słusznie. Pułkownik Edward Mandell House stoi na swoim miejscu w Parku Skaryszewskim. Szczególnie w takim dniu jak dzisiaj – 11 listopada – powinniśmy o nim pamiętać.

Fot. commons.wikimedia.org (domena publiczna)
Jarosław Mańka
Jarosław Mańka
Dziennikarz, reżyser, scenarzysta i producent, autor kilkunastu filmów dokumentalnych i reportaży (kilka z nich nagrodzonych). Absolwent historii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pasjonat podróży i tajemnic historii. Propagator patriotyzmu gospodarczego. Współpracownik magazynu „Nasza Historia”.

INNE Z TEJ KATEGORII

Jak Bismarck wydusił reparacje od Francji

Sprawa niemieckich reparacji należnych Polsce za zniszczenia podczas II wojny światowej wraca jak bumerang – ostatnio za sprawą wypowiedzi Donalda Tuska. Niemcy (i Donald Tusk) uważają sprawę za zamkniętą. Tymczasem warto przypomnieć, jak Niemcy wymogli reparacje za wojnę z Francją 1870-71 r.
5 MIN CZYTANIA

Największy filantrop w powojennej Polsce

Zarządzał jedną z największych prywatnych fortun w powojennej Europie. Był filantropem, mecenasem sztuki i wielkim patriotą. Finansował wiele polskich przedsięwzięć, ale przede wszystkim instytucje kultury. Czasem jednak odmawiał pomocy: na prośbę o wsparcie polskich sportowców na igrzyska w Moskwie odpowiedział, że „chwilowo nie posiada rubli”.
11 MIN CZYTANIA

„Warszyc. Inny wróg, cel ten sam”

Stworzył silną, liczącą kilka tysięcy żołnierzy organizację antykomunistyczną o nazwie Konspiracyjne Wojsko Polskie. Stanisław Sojczyński „Warszyc” walczył do końca, bo – jak mówił: zmienił się tylko wróg, a cel pozostaje ten sam – niepodległość.
4 MIN CZYTANIA

INNE TEGO AUTORA

Jak Bismarck wydusił reparacje od Francji

Sprawa niemieckich reparacji należnych Polsce za zniszczenia podczas II wojny światowej wraca jak bumerang – ostatnio za sprawą wypowiedzi Donalda Tuska. Niemcy (i Donald Tusk) uważają sprawę za zamkniętą. Tymczasem warto przypomnieć, jak Niemcy wymogli reparacje za wojnę z Francją 1870-71 r.
5 MIN CZYTANIA

Największy filantrop w powojennej Polsce

Zarządzał jedną z największych prywatnych fortun w powojennej Europie. Był filantropem, mecenasem sztuki i wielkim patriotą. Finansował wiele polskich przedsięwzięć, ale przede wszystkim instytucje kultury. Czasem jednak odmawiał pomocy: na prośbę o wsparcie polskich sportowców na igrzyska w Moskwie odpowiedział, że „chwilowo nie posiada rubli”.
11 MIN CZYTANIA

„Warszyc. Inny wróg, cel ten sam”

Stworzył silną, liczącą kilka tysięcy żołnierzy organizację antykomunistyczną o nazwie Konspiracyjne Wojsko Polskie. Stanisław Sojczyński „Warszyc” walczył do końca, bo – jak mówił: zmienił się tylko wróg, a cel pozostaje ten sam – niepodległość.
4 MIN CZYTANIA